kunst is een kind
dat almaar vraagt

maar waarom dan?
maar hoe dan?

tot het uitkomt
bij de grenzen
van onze kennis
zodat we zeggen
daarom
maar daarom
is geen reden
en het kind
vraagt verder

maar hoe dan?
maar waarom dan?

tot het uitkomt
bij de grenzen
van ons fatsoen
zodat we zeggen
houd je mond,
dat soort dingen
zeg je niet
en het kind
vraagt

waarom niet?

maarwaaromdan.nl is een initiatief van Ron Jagers en Harmen Zijp, te bereiken op 033 4619380 of info@maarwaaromdan.nl
afdeling nieuws
briefwisseling
partijprogramma's
verlanglijst
opinie
ingekomen 27-08-2007
afzender maarwaaromdan.nl
dossierno. 76
betreft De waarde van cultuur
index

Pamflet voor een groeistad
Koekoekseieren
De waarde van cultuur
Kiemkrach(t)

Maarwaaromdan.nl schreef deze zomer een burgermotie over Kunst. De motie bevatte een oproep aan het amersfoortse gemeentebestuur om te komen met een visie over kunst en cultuur, als vertrekpunt voor de nieuwe cultuurnota. Maar roepen dat het anders moet kan natuurlijk niet zonder zelf een bijdrage te leveren. Bij deze!

De motie 'Kunst' kan nog tot half september ondertekend worden op www.maarwaaromdan.nl en zal daarna worden aangeboden aan de wethouder.

Wat is de waarde van cultuur?

Er zijn verschillende mogelijkheden om tot de formulering van een cultuurbeleid te komen. Eén weg is om bij iedereen opvattingen, statements, suggesties en wat dies meer zij te verzamelen en dat als verterekpunt te gebruiken. Het risico van deze benadering is dat alle beleidsactiviteiten los zand blijken en derhalve niet effectief. Om tot een samenhangend cultuurbeleid te komen is er een groter kader nodig om de kleine besluiten in te kunnen passen. Een visie over kunst en cultuur waarmee de belangen van afzonderlijke initiatieven en individuele kunstenaars kunnen worden gerelateerd aan het algemeen belang, dat immers de eerste zorg van een overheid is.

Definities van het begrip kunst leiden in beleidsdiscussies regelmatig tot babylonische spraakverwarring. Het begrip 'kunst' is een containerbegrip waar zó veel achter schuil gaat dat het moelijk lijkt er eenduidig over te spreken. Meer helderheid is gewenst. Onderstaande analyse geeft relief aan het begrip kunst, enerzijds vanuit het perspectief van de samenleving en anderzijds vanuit het perspectief van de maker. Uit de beschrijvingen en de combinaties daarvan volgen al direct een aantal probleemgebieden voor beleid.

AANZET TOT EEN ANALYSE

1. vanuit de optiek samenleving

Cultuur is een complex stelsel van overgeleverde gewoontes, verhalen, normen en waarden enz die een samenleving in staat stellen zich te organiseren en te handhaven. Kunst vervult daarin (tenminste) 3 rollen, die in een kunstwerk overigens in hoge mate verweven kunnen zijn.

productie
Het meest evident is kunst die deel uitmaakt van de heersende cultuur: bepaalde verhalen, muziek, bouwstijlen, enz. Hieronder vallen ook entertainment, folklore, amateurkunst, kunst ter versiering en vermaak. Het creeeren en reproduceren van deze kunstuitingen wordt doorgaans direct breed geaccepteerd, en het is dan ook niet moeilijk deze vormen van kunst te financieren. Het bereik is groot, en het werk is toegankelijk omdat het deel uitmaakt van de heersende cultuur. Ambachtelijkheid is vaak een belangrijk aspect. Deze kunst vervult een rol vergelijkbaar met sport.

educatie
Een tweede rol van kunst betreft het doorgeven van cultuur door de generaties, m.a.w. in het handhaven en bevestigen van het heersende culturele stelsel. Een duidelijk onderscheiden terrein hierbinnen is kunsteducatie. Het gaat hier niet zozeer om het beleven of tot expressie brengen van een zekere culturele identiteit alswel om het zich verwerven daarvan. Het draagt bij aan de stabiliteit van zowel individuen als het samenlevingsverband (de cultuur) waarin zij leven. Voor de onderbouwing van deze rol gaat een vergelijking op met (vak)onderwijs, en financiering van deze kunst geschiedt dan ook (binnen de Nederlandse cultuur) hoofdzakelijk door de overheid.

innovatie
Tenslotte vervult kunst een belangrijke rol in het verder ontwikkelen en veranderen van de bestaande cultuur. Het stelt een cultuur in staat in te spelen op een veranderende wereld, door voorbeelden te verschaffen, door nieuwe verhalen te schrijven en nieuwe gedragingen voor te leven. Deze kunst gaat (noodzakelijkerwijs) vaak in tegen heersende opvattingen en wordt soms niet eens herkend als kunst. Deze kunst is eerder conceptueel dan ambachtelijk en komt voort uit een noodzaak om het leven te bevragen, om de grenzen van ons zijn op te zoeken; de grenzen van onze kennis maar ook van onze normen en waarden. Deze kunst heeft een klein bereik, is moeilijk toegankelijk, en wordt door het grote publiek niet zelden beleefd als provocatie, of verkwisting van middelen. Deze kunst laat zich vergelijken met fundamenteel onderzoek, en het belang zit in een bijdrage op lange termijn aan de flexibiliteit van een samenleving en de weerbaarheid van individuen in een dynamische wereld.

2. vanuit de optiek inividuele kunstenaar

kunst
vertrekt vanuit de kunstenaar en is in het huidige tijdsgewricht op de eerste plaats de subjectieve expressie van een mens, los van elke objectieve mening of smaak van anderen. De expressie van het individu laat zich in zeer uiteenlopende media uitdrukken. Om op die wirwar greep te krijgen kan de methode van technische categorisering gebruikt worden: schilderkunst, beeldhouwkunst, theaterkunst enzovoorts. Een andere mogelijkheid is om te groeperen rondom intentie. Een werkwijze die al meer recht doet aan het perspectief van de individuele kunstenaars.

kunstproductie
De individuele kunstenaar maakt op de eerste plaats zijn of haar eigen wereld. Pas op de tweede plaats zoekt hij contact met het publiek. En ook hier is het de kunstenaar die voor zich zelf bepaalt wat ie wil van het publiek en hoe intensief de contacten vorm moeten krijgen. Moet het kunstwerk het publiek behagen, moet het het publiek op het verkeerde been zetten, moet het een maatschappelijk dan wel politiek punt zetten? Wil de kunstenaar applaus? Wil de kunstenaar een goede boterham verdienen? Of wil ie de kunst alleen naar buiten brengen om voor zichzelf een periode af te sluiten. Het is vaak ondoenlijk om op het moment zelf uit deze kluwen en combinatie van mogelijkheden één helder en sluitend beeld te scheppen.

kunstinnovatie
De cycli in het maakproces bij een individuele kunstenaar liggen niet vast in een bepaald stramien. Een kunstenaar ontdekt iets en werkt dat verder uit. De ontdekking is een kort moment, niet rationeel te forceren, maar vindt plaats in een onbewaakt moment. Het is toeval, maar het toeval is wel georganiseerd: de kunstenaar draait al een tijd rondom een probleem en plotseling is het er. De individuele kunstenaar innoveert niet de godganse dag. Hij vindt wat en werkt dat uit; daar kunnen jaren en jaren in gaan zitten.

3. de optieken naast elkaar

Legt men de beide perspectieven tegen elkaar, dan ziet men ras het probleem: de samenleving, ondermeer bij monde vertegenwoordigd door de overheid en gelegitimeerd door de politiek, heeft wensen en stelt eisen ten aanzien van de kunst. De kunstenaar heeft daar geen boodschap aan, stelt zijn eigen eisen, maar wenst vooral ruimte, ruimte om kunst te maken.
Dè eigenschap van kunst, van kunst maken en kunst beleven is, dat het gaat om een pure individuele ervaring, direct aanhakend bij de individuele, vrije mens met vrije wil. Dè eigenschap van kunstbeleid is dat het gaat om maatschappelijke sturing. Een waarheid als een koe, die om die reden vaak uit het oog wordt verloren.

Met deze (beperkte) analyse is natuurlijk nog geen beleid uitgezet. Dat is in eerste instantie aan de verantwoordelijke wethouder en zijn ambtenaren, en in tweede instantie aan de gekozen volksvertegenwoordiging. Maar een beleid dat uitgaat van een visie over kunst (optiek 2) en cultuur (optiek 1) kan een debat opleveren dat uitstijgt boven het inventariseren van de status quo. Ten aanzien van Amersfoort kan vrij gemakkelijk een eerste differentiatie worden aagebracht.

a. algemeen cultuurbeleid: voorzieningenniveau voor een 'großstadt' van 160.000 inwoners
b. specifieke speerpunten voor een Amersfoortse stedelijke identiteit
c. pot onvoorzien

De afweging die hierbij gemaakt moet worden over de besteding van publieke middelen houdt onherroepellijk een waardebepaling in. Deze waardebepaling is noodzakelijkerwijs beperkt. Niet alleen omdat niet iedereen recht gedaan kan worden, maar vooral omdat kunst voorziet in een abstracte aangelegenheid als zingeving. Kunst en cultuur vertegenwoordigen daardoor een waarde die zich onttrekt aan de waardebepaling in economische betekenis. In de woorden van Arnold Heertje: het gaat om niet-reproduceerbare zaken die geen bezit zijn, maar slechts genoten kunnen worden, en in het geval van beeldende kunst hooguit beheerd om te worden doorgegeven aan volgende generaties.

De overheid heeft een lastige taak bij het afwegen van welvaart tegen welzijn. Cijfers die deze zaken vergelijkbaar maken ontbreken en een cultuurbeleid is dan ook gedoemd om op dag van publicatie verouderd te zijn, weerlegt en weersproken te worden. Dit ontslaat de politiek er echter niet van om deze exercitie steeds weer opnieuw te doen. Ook ontslaat het de individuele kunstenaar er niet van zijn eigen weg te blijven volgen, en zijn of haar werk te tonen, onafhankelijk van politieke keuzes.

BIJLAGE: DEFINITIES

'waarde'

volgens van Dale online woordenboek

waar·de (de ~ (v.))

  1. betekenis die iets heeft als bezit of ruilobject
  2. (~n) zedelijke, esthetische of persoonlijke betekenis van iets => belang, gewicht, gewichtigheid, importantie, zwaarte
  3. (~n/~s) [muz.] (van een noot) tijdsduur
  4. getal, bedrag dat een meter aanwijst

volgens Wikipedia online encyclopedie

Het begrip waarde wordt gebruikt in twee betekenissen:

* objectief, een getal dat kan worden toegekend aan een eigenschap van een zaak;
* subjectief, de beoordeling van een zaak door een persoon.

Een objectieve waarde is bijvoorbeeld de lengte van een auto, zijn maximumsnelheid, de kleur van de lak en het bedrag op het prijskaartje; de subjectieve waarde is het bedrag dat een aspirant-koper voor die auto onder de omstandigheden van dat moment bereid is te betalen.

De objectieve waarde van geld is hier dus gelijk aan de subjectieve waarde die de koper aan de auto hecht; ook aan subjectieve waarde kan dus een getal worden gegeven.

Andere voorbeelden

Meetwaarden en getallen die worden toegekend aan variabelen zijn voorbeelden van objectieve waarden; ze zijn onafhankelijk van het subjectieve oordeel van een persoon.

Het woord waarde komt ook voor in de uitdrukking normen en waarden; het eerste begrip heeft betrekking op welke zaken toelaatbaar zijn en welke niet, het tweede op de beoordeling van zaken door personen. Het gaat hier dus om subjectieve waarden.

Bij handel verwisselen zaken van eigenaar voor een prijs die lager ligt dan die welke de koper bereid zou zijn geweest te betalen. De verkoper ontvangt daarbij meer geld dan hij waarde hechtte aan de zaak die hij verkocht. In beide gevallen neemt de subjectieve waarde van de bezittingen (inclusief geld) dus toe.

'kunst'

volgens van Dale online woordenboek

kunst (de ~ (v.))

  1. het creatief en origineel tot uiting of voorstelling brengen van gedachten of gevoelens op vaak ontroerende of schokkende wijze
  2. (~en) elk van de disciplines die door kunstenaars beoefend worden
  3. een of meer kunstwerken
  4. door oefening en studie verkregen kundigheid, vaardigheid
  5. wat door mensen en niet door de natuur is gemaakt => namaak

volgens Wikipedia online encyclopedie

Kunst vertrekt vanuit de kunstenaar en is in de eerste plaats de subjectieve expressie van een mens, los van elke objectieve mening of smaak van anderen. Dit in tegenstelling tot cultuur, waarbij juist een beroep wordt gedaan op de betrokkenheid van een publiek. Echter, kunst waarderen is kunst inleven, zodat kunst en cultuur elkaar in een kunstcultuur kunnen ontmoeten. Dit in tegenstelling tot kunst op waarde schatten, wat de bezigheid is van handelaren en bankiers. Kunst drukt de verbeelding of gevoelens van de kunstenaar uit in een scheppende activiteit, met als doel het voortbrengen van een origineel, zintuigelijk waarneembaar (of anderszins voorstelbaar) product met een bepaalde gevoelswaarde of voorstelling. Meestal doet kunst een beroep op het menselijk gevoel voor esthetiek, maar kan daar soms ook op schokkende wijze afstand van doen. Aan de toeschouwer of toehoorder biedt kunst de mogelijkheid om te worden meegenomen uit de dagelijkse realiteit, naar een door die kunstenaar gecreëerde wereld, of anders de mogelijkheid om die dagelijkse realiteit vanuit een ander perspectief te ervaren.

'cultuur'

volgens van Dale online woordenboek

cul·tuur (de ~ (v.))

  1. (-turen/-tures) het verbouwen van gewassen => teelt
  2. (-turen) geheel van voortbrengselen van een gemeenschap
  3. kunst en wetenschap
  4. (-turen) kweek: op een voedingsbodem gekweekte micro-organismen
  5. stijl

volgens Wikipedia online encyclopedie

Het begrip cultuur (lat. colere = 'keren met een ploeg', in cultuur brengen) wordt in verschillende verwante betekenissen gebruikt:

* In brede zin wordt het gebruikt voor 'alles wat door de samenleving wordt voortgebracht'. 'Cultuur' wordt dan tegenover 'natuur' gesteld.
* In engere zin wordt het woord gebruikt voor kunstuitingen of voor kunst en wetenschap, inclusief literatuur, architectuur, en dergelijke.

Als men spreekt over cultuurpolitiek gaat het meestal om zaken als kunst, pers en omroep, theaters, musea en dergelijke.

Onder de cultuur van een land wordt tevens de tradities van het land verstaan, zoals volksmuziek, volksdansen en klederdracht, traditionele bouwkunst, religieuze rituelen enzovoort. Soms wordt het woord cultuur gebruikt voor de sfeer en gewoonten van een bepaalde gemeenschap; zo kan men bijvoorbeeld spreken van de bedrijfscultuur bij Shell.

In de archeologie en geschiedenis betekent cultuur ook wel 'beschaving', in de zin van bijvoorbeeld de 'Trechterbekercultuur', waarvan we bijzonder weinig weten, alleen dat een aantal mensen een bepaald voortbrengsel gemeen had: aardewerk met een trechtervorm. En wellicht onderscheidden die mensen zich dan ook in andere opzichten.

maarwaaromdan.nl, 27-08-2007 - 14:56

GELIEVE HIERONDER NIET TE SCHRIJVEN